Kim Milyoner Olmak İster? adlı yarışmada, “Dünyanın kendi ekseni etrafında geçtiğimiz 600 milyon yıldaki dönüş hızı hakkında hangisi söylenebilir?” sorusu soruldu. Şıklar ise şu şekilde;
A: Gitgide arttığı
B: Gitgide azaldığı
C: Hiç değişmediği
D: Bir artıp bir azaldığı
Dünya, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce oluştuğunda, kendi ekseni etrafında çok daha hızlı dönüyordu. İlk başlarda bir günü sadece 4-5 saat süren Dünya, zamanla bu hızını kaybetti. Şu anda, bir gün 24 saat sürmekte; fakat bu hızın yavaşlaması devam ediyor. Dünya’nın dönüş hızının azalmasının başlıca sebebi, gelgit kuvvetleridir. Ay ve Güneş’in Dünya üzerindeki çekim kuvvetleri, okyanusları etkileyerek gelgit olaylarına yol açar. Bu gelgitler, Dünya’nın dönüşünü yavaşlatan bir fren etkisi yaratır.
Araştırmalar, geçtiğimiz 600 milyon yıl içinde Dünya’nın dönüş hızının yavaşladığını göstermektedir. Bilim insanları, bu dönemde günlerin uzunluğunun 21 saatten 24 saate çıktığını hesaplamıştır. Bu durum, gezegenin sürekli olarak yavaşladığı anlamına gelir. Ancak bu yavaşlama süreci oldukça yavaştır. Bir günün uzunluğu, her yüzyılda ortalama olarak 1,7 milisaniye kadar uzamaktadır.
Bu yavaşlamanın birkaç nedeni vardır:
- Ay’ın Gelgit Etkisi: Dünya ile Ay arasındaki çekim kuvveti, Dünya’nın dönüş hızını etkiler. Ay, Dünya’nın etrafında dönerken okyanusların hareketine neden olur ve bu da gelgitlerin oluşmasını sağlar. Gelgit olayları sırasında, okyanuslarda meydana gelen hareketler Dünya’nın dönüşünü yavaşlatıcı bir etkiye sahiptir. Bu etkiye “gelgit sürtünmesi” denir ve zamanla Dünya’nın kendi etrafında dönüş hızının azalmasına neden olur.
- Dünya’nın Kütle Dağılımı Değişiklikleri: Yerkürenin kütle dağılımı sürekli değişmektedir. Bu değişiklikler bazen volkanik patlamalar, büyük depremler ya da buzulların erimesi gibi olaylarla daha da belirgin hale gelir. Dünya’nın iç ve dış yapısındaki kütle dağılımı, gezegenin dönüşünü doğrudan etkiler. Kütle dağılımı değiştikçe, Dünya’nın dönüş hızında küçük de olsa değişimler gözlenir. Uzun vadede, bu değişimler yavaşlamayı destekler.
- Atmosferik ve İklimsel Değişiklikler: Atmosferde meydana gelen büyük ölçekli hava akımları, Dünya’nın dönüş hızını etkileyebilir. Özellikle iklim değişikliklerinin tetiklediği atmosferik olaylar, Dünya’nın dönüş hızında küçük de olsa değişikliklere yol açabilir. İklimsel değişimlerin etkisi nispeten daha küçük ve kısa süreli olsa da, uzun vadede birikimli bir etki yaratır.
Sorunun doğru cevabı “B: gitgide azaldığı” şıkkıdır.
Diğer Şıkların Değerlendirilmesi
- A: Gitgide arttığı: Dünyanın dönüş hızı sürekli olarak artmıyor; tam tersine azalmaktadır.
- C: Hiç değişmediği: Dünya’nın dönüş hızı değişim göstermekte ve özellikle uzun bir zaman diliminde daha belirgin bir yavaşlama gözlemlenmektedir.
- D: “Bir artıp bir azaldığı”: Bu şık kısmen doğru olsa da dönüş hızındaki değişim belirli bir düzenle bir artış ve azalış göstermez. Dönüş hızı uzun vadede daha çok azalır; çok küçük, kısa süreli artışlar nadiren gözlenir ve bu da kalıcı bir etki bırakmaz.
