Ay takvimi, yani Hicri takvim, ayların evrelerine göre düzenlenmiş bir takvimdir ve İslam dünyasında yaygın olarak kullanılan takvimler arasında yer alır. Hicri takvim, 12 aydan oluşur ve her ay yaklaşık 29-30 gün sürer. Peki, bu takvimin beşinci ayı hangisidir?
Kim Milyoner Olmak İster? adlı yarışmada, ““Ay Takviminin beşinci ayı” hangisinin sözlük tanımıdır?” sorusu soruldu.
A: Berat
B: Ramazan
C: Safer
D: Cemaziyel Evvel
Hicri Takvimde 12 Ay ve Anlamları
Hicri takvim, İslam kültüründe ayın hareketlerine göre belirlenen ve her biri yaklaşık 29-30 gün süren 12 aydan oluşan bir takvim sistemidir. Miladi takvimden yaklaşık 10 gün daha kısa olması nedeniyle, Hicri takvimdeki aylar yıllar geçtikçe farklı mevsimlere denk gelir. Böylece Ramazan ve diğer önemli aylar, döngüsel olarak yılın farklı zamanlarına yayılır. Bu takvimdeki ay isimleri, İslam öncesi Arap toplumunda da kullanılırdı ve Arap bilginler El-Biruni ile El-Mesûdî’ye göre aynı isimler Müslümanlar tarafından da korunmuştur.
- Muharrem (محرم) – “Haram kılınmış, mübarek”: Hicri yılın ilk ayıdır ve günah işlememenin özellikle tavsiye edildiği dört mübarek aydan biridir.
- Safer (صفر) – “Boş”: Eski Arap toplumunda, savaş ya da gıda arayışı için yola çıkıldığında evlerin boş kaldığı ay olarak bilinir.
- Rebiülevvel (ربيع الأول) – “İlk bahar”: Bu ayın ismi bahar mevsiminde verildiği için “ilk bahar” anlamını taşır.
- Rebiülahir (ربيع الآخر) – “Son bahar”: Baharın ikinci kısmına denk geldiğinden, “ilk bahardan sonra gelen” anlamında kullanılır.
- Cemaziyel Evvel (جمادى الأولى) – “İlk çorak toprak ya da ilk don”: Ayın ismi, yazın kuraklık ya da kışın don olayları görüldüğü dönemde verilmiştir.
- Cemaziyelahir (جمادى الآخرة) – “Son çorak toprak ya da son don”: Bu ayın adı, ilk çorak toprak anlamına gelen Cemaziyel Evvel’in devamı olarak kullanılır.
- Recep (رجب) – “Saygı, onur”: Mübarek aylardan ikincisidir ve Arap toplumunda bu aya saygı göstermek gelenektir.
- Şaban (شعبان) – “Dağılmış, yayılmış”: Su bulmak amacıyla kabilelerin farklı yerlere dağıldığı bir dönem olduğu için bu ad verilmiştir.
- Ramazan (رمضان) – “Yanma, sıcak olma”: En değerli ve kutsal ay olarak kabul edilen Ramazan, oruç tutulan aydır. İsmi, sıcak yaz günlerinde verilmiş olabilir.
- Şevval (شوّال) – “Yükselmiş”: Bu ayda gebe dişi develerin kuyruklarını kaldırdığı görülür ve bu durum ayın ismine yansımıştır.
- Zilkade (ذو القعدة) – “Barışa sahiplik eden”: Savaşmanın yasak olduğu dört mübarek aydan üçüncüsüdür ve barış dönemi olarak kabul edilir.
- Zilhicce (ذو الحجّة) – “Hacca sahiplik eden”: Yılın son mübarek ayıdır ve Hac ibadetinin yerine getirildiği ay olarak bilinir.
TDK’da Cemaziyelevvel
Türk Dil Kurumu güncel sözlükte ‘Cemaziyelevvel’ kelimesi ise şu şekilde yer alıyor;
“1. isim, eskimiş Ay takviminin beşinci ayı; büyük tövbe ayı.
2. isim, eskimiş, mecaz ► geçmiş:
“On kişinin şekil ve şemailini şöyle bir süzerim, mümkünse cemaziyelevvellerini de bir yoklayıveririm.” – Reşat Nuri Güntekin“
Hicri takvimin ayları, sırasıyla Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemaziyel Evvel, Cemaziyelahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce’dir. Bu sıralamaya göre beşinci ay, Cemaziyel Evvel’dir. Cemaziyel Evvel, Hicri takvimin ilk altı ayında yer almakta ve genellikle İslam takvimine göre kış mevsimine denk gelmektedir.
Diğer Şıklar ve Anlamları
- Berat (A şıkkı): Berat kelimesi Hicri takvimde bir ayı değil, Şaban ayının 15. gecesini ifade eder. Bu geceye “Berat Gecesi” denir ve İslam kültüründe affedilme ve bağışlanma ile ilişkilendirilmiştir. Dolayısıyla “Berat” bir ay değil, özel bir gecedir.
- Ramazan (B şıkkı): Ramazan, Hicri takvimin dokuzuncu ayıdır ve İslam inancında oruç ibadetinin yerine getirildiği aydır. Müslümanlar, bu ayda gün doğumundan gün batımına kadar oruç tutar. Ramazan, Müslümanlar arasında kutsal sayılan bir aydır, ancak Hicri takvimin beşinci ayı değildir.
- Safer (C şıkkı): Safer, Hicri takvimin ikinci ayıdır. Muharrem ayından sonra gelir ve Arap kültüründe tarih boyunca farklı anlamlar yüklenmiş bir aydır. Safer ayı da beşinci ay değil, ikinci ay konumundadır.
- Cemaziyel Evvel (D şıkkı): Cemaziyel Evvel, Hicri takvimde beşinci ay olarak geçmektedir ve doğru cevaptır. Bu ayı, altıncı ay olan Cemaziyelahir takip eder.
